شبکه اجتماعی چیست؟ آشنایی با انواع شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی به بخشی از زندگی روزمره ما تبدیل شده‌اند. در موارد زیادی حتی امور کاری و آموزشی نیز از طریق شبکه‌های اجتماعی انجام می‌پذیرد. نزدیک به نیمی از جمعیت دنیا، حداقل در یک شبکه اجتماعی عضویت دارند. به عبارت دیگر، حدود ۴ میلیارد نفر حداقل از یک شبکه اجتماعی استفاده می‌کنند. این رقم و آمار خیره کننده به خوبی اهمیت شبکه‌های اجتماعی در قرن حاضر را نشان می‌دهد. همین موضوع هم باعث شده تا بازاریابی شبکه‌های اجتماعی به یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین زیرمجموعه‌های دیجیتال مارکتینگ یا بازاریابی دیجیتال تبدیل شود.

اما شبکه اجتماعی دقیقاً چیست؟ سرآغاز شبکه‌های اجتماعی به کجا برمی‌گردد؟ در این نوشتار سعی کرده‌ایم تا به این سوالات پاسخ دهیم و توضیحات مشروحی را در رابطه با شبکه‌های اجتماعی ارائه کنیم.

شبکه اجتماعی چیست؟

شبکه اجتماعی یا سوشیال مدیا (Social Media) یک فناوری تعاملی است که به افراد مختلف اجازه می‌دهد تا حرف‌ها، فکرها، ایده‌ها و اطلاعات خود را از طریق زیرساخت‌های ارتباطی و مجازی مثل اینترنت به اشتراک بگذارند. امروزه اغلب شبکه‌های اجتماعی بر بستر اینترنت کار می‌کنند، بنابراین تعریف ساده‌تر شبکه اجتماعی این گونه می‌شود: ابزاری که به کاربران بر بستر اینترنت، امکان ارتباط می‌دهد. این ارتباط می‌تواند شامل ارسال متن، فایل، ویدئو و عکس باشد. کاربران از طریق کامپیوتر شخصی، تبلت و موبایل می‌توانند به شبکه‌های اجتماعی دسترسی داشته باشند.

فیس‌بوک و اینستاگرام در حال حاضر، پرمخاطب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در دنیا هستند. با وجود آن که شاید به نظر برسد اهالی اروپا و آمریکای شمالی، وقت زیادی را در شبکه‌های اجتماعی صرف می‌کنند، اما آمارها نشان می‌دهد که پرمصرف‌ترین مشتریان شبکه‌های اجتماعی در آسیا هستند. مردم کشور اندونزی روزانه به صورت میانگین، ۳ ساعت و ۲۳ دقیقه از وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند و از این نظر رتبه اول در دنیا را دارند. کشورهای تایلند، مالزی و امارات متحده عربی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

اهداف و ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی

اکثر شبکه‌های اجتماعی، آن گونه که در بخش‌های بعدی و در قسمت انواع شبکه‌های اجتماعی خواهیم دید، یک سری ویژگی‌های مشترک دارند. اصلی‌ترین ویژگی که تقریباً در بین همه‌ی آن‌ها مشترک است، ایجاد امکان ارتباط با دیگر افراد است. حالا این ارتباط می‌تواند به شکل‌ها و فرم‌های مختلف باشد که همین موضوع، شبکه‌های اجتماعی مختلف را می‌سازد.

تاریخچه شبکه‌های اجتماعی

برخی معتقدند که شبکه‌های اجتماعی با اختراع تلگراف در سال ۱۷۹۲ میلادی متولد شده‌اند. شکی نیست که اختراع تلگراف، نقطه عطف بسیار مهمی در تاریخ ارتباطات محسوب می‌شود. اما شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی به شکل امروزی را باید در عصر اینترنت جست‌وجو کرد. چرا که این اینترنت بود که این امکان را فراهم کرد که میلیون‌ها و میلیاردها انسان در سرتاسر دنیا بتوانند با هم در ارتباط باشند.

نخستین شبکه اجتماعی مجازی

نخستین شبکه اجتماعی که در عصر اینترنت ساخته شد، Six Degrees نام داشت. این شبکه اجتماعی در سال ۱۹۹۷ تأسیس شد. کاربران می‌توانستند در این سایت برای خود عکس نمایه انتخاب کنند و برای دیگران کاربران درخواست دوستی ارسال نمایند. در سال ۱۹۹۹ و با اوج‌گیریِ وبسایت‌های ارائه دهنده خدمات وبلاگ‌، دوران شبکه‌های اجتماعی نیز دچار تحول شد.

در واقع این گسترش وبلاگ نویسی بود که باعث شد تا محبوبیت شبکه‌های اجتماعی بالا برود. به عبارت دیگر، محبوبیت و پرطرفدار بودن شبکه‌های اجتماعی امروز، مدیونِ ایجاد و گسترش وبسایت‌های ارائه دهنده خدمات وبلاگ نویسی است. شبکه‌های اجتماعی‌ای نظیر My Space و LinkedIn در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی کار خود را آغاز کردند. وبسایت‌های اشتراک عکسِ Flickr و Photobucket نیز در همین دوره استارت کار خود را زدند. یوتوب در سال ۲۰۰۵ میلادی تأسیس شد و عصر تازه‌ای را در شبکه‌های اجتماعی رقم زد.

تا سال ۲۰۰۶، توییتر و فیس‌بوک نیز پا در این عرضه گذاشته بودند. این دو پلتفرم همچنان از محبوب‌ترین و مشهورترین شبکه‌های اجتماعی حال حاضر محسوب می‌شوند. در ادامه وبسایت‌ها و پلتفرم‌های دیگری نظیر تامبلر، اسپاتیفای، فوراسکوئر و پینترست نیز به این جمع پیوستند.

پارلر (Parler) و کلاب هاوس (Club House) از جدیدترین پلتفرم‌هایی هستند که به خیلِ شبکه‌های اجتماعی موجود پیوسته‌اند. پارلر کارایی و محیطی شبیه به توییتر دارد. در حالی که کلاب هاوس در حیطه کاملاً جدید فعالیت می‌کند. در اپلیکیشن کلاب هاوس، ارتباط فقط به صورت صوتی و زنده است و امکان اشتراک‌گذاری مدیاهای دیگر وجود ندارد.

محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی

فیس‌بوک همچنان بزرگ‌ترین و پرمخاطب‌ترین پلتفرم در دنیاست. بیش از یک‌سوم جمعیت کل دنیا در فیس‌بوک عضو هستند. در فهرست زیر، ۱۷ شبکه‌ اجتماعی برتر دنیا از نظر میزان محبوبیت را مشاهده می‌کنید.

1. فیس‌بوک (۲٫۷۴ میلیارد نفر کاربر)
2. یوتوب (۲٫۲۹ میلیارد نفر کاربر)
3. واتس‌اپ (۲ میلیارد نفر کاربر)
4. فیس‌بوک مسنجر (۱٫۳ میلیارد نفر کاربر)
5. اینستاگرام (۱٫۲۲ میلیارد نفر کاربر)
6. وی‌چت (۱٫۲۱ میلیارد نفر کاربر)
7. تیک تاک (۶۸۹ میلیون نفر کاربر)
8. QQ (۶۱۷ میلیون نفر کاربر)
9. Douyin (۶۰۰ میلیون نفر کاربر)
10. Sino Weibo (۵۱۱ میلیون نفر کاربر)
11. تلگرام (۵۰۰ میلیون نفر کاربر)
12. اسنپ‌چت (۴۹۸ میلیون نفر کاربر)
13. Kuaishou (۴۸۱ میلیون نفر کاربر)
14. پینترست (۴۴۲ میلیون نفر کاربر)
15. ردیت (۴۳۰ میلیون نفر کاربر)
16. توییتر (۳۵۳ میلیون نفر کاربر)
17. Quora (۳۰۰ میلیون نفر کاربر)

انواع شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی انواع مختلفی دارند و در موضوعات و حیطه‌های گسترده‌ای فعالیت می‌کنند. دسته بندی شبکه‌های اجتماعی از لحاظ نحوه و موضوع فعالیت، می‌تواند شناخت این شبکه‌ها را برای ما آسان‌تر کند. از همین رو شبکه‌های اجتماعی را به ۱۰ دست تقسیم کرده‌ایم و در مورد هر کدام نیز مثال‌ها و نمونه‌هایی آورده‌ایم. به این نکته هم دقت کنید که یک شبکه اجتماعی ممکن است در بیش از یک دسته قرار بگیرد.

۱. شبکه‌های ارتباطی

نمونه‌ها: فیس‌بوک، توییتر، لینکدین

افراد از این نوع شبکه‌های اجتماعی برای ارتباط با دیگر افراد یا برندها استفاده می‌کنند. می‌توان این نوع شبکه‌های اجتماعی را قدیمی‌ترین انواع شبکه اجتماعی نیز به حساب آورد. همان گونه که پیشتر گفتیم، نخستین شبکه اجتماعی محیطی شبیه به فیس‌بوک داشت. البته بسیار ابتدایی‌تر. می‌توان گفت که درصد بسیار بالایی از افرادی هرروزه از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، در این نوع پلتفرم‌ها عضو هستند.

۲. شبکه‌های به اشتراک گذاری محتوا

نمونه‌ها: اینستاگرام، اسنپ‌چت، یوتوب

کاربران از این شبکه‌های اجتماعی برای به اشتراک‌گذاری عکس، ویدئو، ویدئوهای زنده و دیگر انواع محتوا استفاده می‌کنند و مصرف کننده محتوای دیگر کاربران نیز هستند. همان طور که در ابتدا نیز اشاره کردیم، هر شبکه اجتماعی ممکن است در بیش از یک دسته قرار بگیرد. مثلاً شبکه‌های اجتماعی فیس بوک و توییتر را نیز می‌توان در این دسته جا داد. چرا که امکان اشتراک گذاری انواع محتوا در این شبکه‌های اجتماعی نیز وجود دارد.

برخی این شبکه‌های اجتماعی به طور تخصصی در یک حیطه فعالیت می‌کنند. مثلاً تمرکز یوتوب فقط بر روی ویدئو است و اینستاگرام نیز در ابتدا به صورت اختصاصی فقط بر روی اشتراک گذاری عکس تمرکز داشت.

۳. فروم‌های بحث

نمونه: ردیت، Quora

کاربران برای خواندن اخبار، نظرات دیگران و مشارکت در بحث‌ها و ارائه نظرات خود در این گونه پلتفرم‌ها فعالیت می‌کنند. به طور مثال بیشتر سوالاتی که کاربران (در هر زمینه‌ای) ممکن است داشته باشند، در پلتفرم‌های ردیت و Quora توسط دیگر کاربران پاسخ داده شده.

۴. شبکه‌های کشف و ذخیره محتوا

نمونه‌ها: پینترست، Flipboard

کاربران از این پلتفرم‌ها برای کشف، ذخیره، به اشتراک گذاری و بحث در مورد محتواهای جدید و ترند استفاده می‌کنند. این پلتفرم‌ها دریایی از نوآوری و خلاقیت‌ها را خصوصاً در حیطه‌های هنری در خود جای داده‌اند و بسیاری از افراد برای الهام گیری و کشف ایده‌های جدید، از این نوع شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.

۵. شبکه‌های مرور نظرات کاربران

نمونه‌ها: Yelp، Zomato، TripAdvisor

کاربران برای پیدا کردن و خواندن نظرات دیگران در مورد برندها، محصولات و خدمات مختلف و یا نظر دادن راجع به برندها، محصولات و خدمات مختلف به این پلتفرم‌ها مراجعه می‌کنند. به طور مثال، در این پلتفرم‌ها می‌توانید نظرات کاربران را راجع به رستوران‌های مختلف، مقاصد گردشگری و چیزهایی نظیر این‌ها بخوانید.

۶. شبکه‌های وبلاگ نویسی

نمونه‌ها: وردپرس، ویرگول

کاربران برای نوشتن و انتشار نظرات و محتواهای خود و یا خواندن و استفاده کردن از محتواهای دیگران، از این گونه وبسایت‌ها و پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند. این پلتفرم‌ها این اختیار را به کاربران اینترنت داده‌اند که به صورت رایگان محتواهای خود را منتشر کنند و آن را در اختیار تعداد زیادی از افراد قرار دهند.

۷. شبکه‌های خرید و فروش

نمونه‌ها: دیجی‌کالا، کمدا

این گونه وبسایت‌ها شاید در نگاه اول، فروشگاه‌های اینترنتی به حساب بیایند و کسی به عنوان شبکه اجتماعی روی آن‌ها حساب باز نکند. اما واقعیت این است که در بسیاری از این وبسایت‌ها، امکان دنبال کردن برندهای مختلف و یا به اشتراک گذاری نظرات و همچنین سوال پرسیدن و پاسخ دادن به سوالات دیگر کاربران وجود دارد. بنابراین این وبسایت‌ها و پلتفرم‌ها نیز در دسته شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرند.

۸. شبکه‌های مبتنی بر علایق

نمونه‌ها: گودریدز، Houzz، Last.fm

کاربران برای ارتباط با دیگر افراد حول یک علاقه یا علایق مشترک از این نوع پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند. مثلاً در پلتفرم گودریدز، کاربران از طریق به اشتراک گذاری نظرات خود راجع به کتاب‌ها و خواندن کتاب‌های جدید، با هم ارتباط برقرار می‌کنند. همین اتفاق در شبکه اجتماعی Last.fm بر اساس علایق کاربران در زمینه موسیقی می‌افتد.

۹. شبکه‌های اقتصادی

نمونه‌ها: Airbnb، دیوار

کاربران برای تبلیغ، پیدا کردن، به اشتراک گذاشتن، خرید یا فروش محصولات و یا خدمات مختلف، از این نوع پلتفرم‌ها استفاده می‌کند. مثلاً در پلتفرم Airbnb شما می‌توانید به دنبال اجاره موقت مسکن باشید. از طریق آن می‌توانید نظرات دیگر کاربران راجع به مقصد مورد نظرتان را بخوانید و بعد از استفاده نیز نظرات خود را بنویسید. همچنین اگر دارای مسکن باشید، می‌توانید آن را به صورت موقت به کاربران اجاره دهید و این محصول خود را در این پلتفرم عرضه نمایید.

۱۰. شبکه‌های فعالیت به صورت ناشناس

نمونه‌ها: Whisper، Ask.fm، After School

کاربران از این شبکه‌ها برای ارائه نظرات و یا خواندن نظرات دیگران حول مسائل و یا محصولات و برندهای مختلف به صورت ناشناس استفاده می‌کنند. در حالی که هویت کاربران در شبکه‌های اجتماعی دیگر مشخص است و کاربران در قبال محتواهای منتشر شده از سوی خود مسئول هستند، اما در این شبکه‌های اجتماعی هویت کاربران ناشناس باقی می‌ماند. که این مسئله با انتقاداتی نیز همراه شده است.

پرمخاطب‌ترین شبکه اجتماعی ایرانی

در این بخش به معرفی تعدادی از پلتفرم‌های اجتماعی ایرانی می‌پردازیم.

نزدیکا

نزدیکا یک شبکه اجتماعی ایرانی است که شباهت بسیار زیادی به اینستاگرام دارد. کاربران در این پلتفرم می‌توانند عکس‌های خود را به اشتراک بگذارند، دوستان خود را دنبال کنند و عکس‌های دیگر کاربران را لایک کنند. همچنین امکان کامنت گذاشتن برای هر پست نیز وجود دارد. علت نامگذاری این شبکه به نزدیکا، این است که این پلتفرم بر اساس موقعیت مکانی فعالیت می‌کند. نزدیکا به کاربران اجازه می‌دهد تا کاربران نزدیک به خود را کشف کنند و به تبادل اطلاعات بپردازند.

این اپلیکیشن در حال حاضر تنها نسخه اندروید دارد.

هورسا

هورسا شبکه اجتماعی ایرانی دیگری است که شباهت بسیار زیادی به اینستاگرام دارد. در این پلتفرم کاربران می‌توانند دوستان و آشنایان خود را دنبال کنند و پست‌های خود را به اشتراک بگذارند. کاربران می‌توانند پست‌های دیگر کاربران را لایک یا دیسلایک کنند و برایشان کامنت بگذارند. همچنین امکان ارسال استوری نیز در این اپلیکیشن وجود دارد. این پلتفرم اجتماعی به نوعی یک پیام رسان نیز هست و امکان چت کردن با دیگر کاربران و ایجاد گروه‌های گفت و گو نیز در آن وجود دارد.

اپلیکیشن هورسا در حال حاضر تنها نسخه اندروید دارد.

لوکوبوک

لوکوبوک یکی از شبکه‌های اجتماعی ایرانی است که شباهت زیادی به گودریدز دارد، البته تفاوت‌هایی نیز با آن دارد. برای نظر دادن راجع به کتاب‌هایی که خوانده‌اید و همچنین خواندن نظرات دیگران در مورد کتاب‌های مختلف، می‌توانید از این پلتفرم استفاده کنید. همچنین اگر خودتان نویسنده باشید و دستی بر قلم داشته باشید، می‌توانید با استفاده از این پلتفرم اجتماعی، نوشته‌های خود را به اشتراک بگذارید و از دیگر کاربران بازخورد بگیرید و از این طریق، در نوشتن پیشرفت کنید. همچنین می‌توانید صفحات نویسندگان خوب را دنبال کنید و از نوشته‌ها و داستان‌های آن‌ها استفاده کنید و لذت ببرید. داستان‌های سریالی زیادی تا کنون در این اپلیکیشن توسط نویسندگان مختلف منتشر شده که با دنبال کردن آن‌ها می‌توانید از خواندن این داستان‌ها لذت ببرید.

اپلیکیشن لوکوبوک برای اندروید و سیستم عامل iOS نیز عرضه شده است.

با هم

با هم یک شبکه اجتماعی ایرانی است که در محیط آن می‌توانید پست‌هایی شامل عکس و ویدئو ارسال کنید و پست‌های دوستانتان را لایک کنید و برایشان کامنت بگذارید. به مانند اینستاگرام می‌توانید دوستانتان را در این شبکه اجتماعی فالو کنید و امکان چت کردن نیز با دیگر کاربارن وجود دارد. همچنین در این پلتفرم اجتماعی، کانال‌های مختلفی فعالیت می‌کنند که تمرکز بیشتر آن‌ها بر روی سرگرمی و انتشار محتواهای سرگرم کننده است.

اپلیکیشن با هم در حال حاضر تنها نسخه اندروید دارد.

پرمخاطب ترین پیام رسان های ایرانی:

پیام رسان های ایرانی زیادی در چند سال اخیر به وجود آمده اند که با دریافت بودجه های زیاد محبوبیت زیادی بین ایرانیان ندارند و خیلی از افراد به آن ها اعتماد نمی کنند. و اکثر کاربران به اجبار و با ترفند های مختلف عضو این پیام رسان ها می شوند.

مثل به خاطر دانش آموز بود و اجبار مدرسه یا دانشگاه، یا اجبار یک بانک یا سازمان خاص برای استفاده از خدمات آن ها در صورت عضو شدن در آن پیام رسان!

تعدادی از این پیام رسان های بومی در زیر آورده شده اند:

پیام رسان روبیکا

پیام رسان شاد

پیام رسان ایتا

پیام رسان بام (بانک ملی)